Oddawany do rąk czytelników numer „Postępów Nauk Medycznych” przedstawia różne zagadnienia związane z otyłością. Obecnie otyłość stanowi poważny problem zdrowia publicznego w wielu krajach. Polska nie jest wyjątkiem. Otyłość dotyczy 20% osób dorosłych i 3-4% dzieci w naszym kraju, a u znacznej części Polaków występuje nadwaga. Ponadto w ostatnich latach odnotowuje się coraz częstsze rozpowszechnienie nadmiernej masy ciała. Problem ten został przedstawiony w artykule wprowadzającym do tego numeru, autorstwa prof. M. Jarosza i dr E. Rychlik. Autorzy omówili również działania, jakie są podejmowane na rzecz walki z otyłością zarówno na forum międzynarodowym, jak i w Polsce. W naszym kraju są one związane przede wszystkim z realizacją Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej POL-HEALTH.

W pierwszej z prac oryginalnych (autorstwa dr R. Wierzejskiej i wsp.) podkreślono znaczenie prawidłowej masy ciała kobiet w wieku rozrodczym, wskazując, że nadwaga bądź otyłość przed zajściem w ciążę stwarza ryzyko zbyt dużych przyrostów masy ciała w ciąży, a także wystąpienia makrosomii u dziecka.

Autorki (dr K. Wolnicka i mgr J. Jaczewska-Schuetz) w pracy poświęconej badaniom masy ciała i zwyczajom żywieniowym dzieci ze szkół warszawskich zaobserwowały, że rozwojowi otyłości mogą sprzyjać nieprawidłowe nawyki żywieniowe, takie jak spożywanie małej liczby posiłków, rzadkie spożywanie warzyw i owoców oraz picie napojów słodzonych.

Wiele nieprawidłowości stwierdzono również w żywieniu kobiet w starszym wieku, u których występowała otyłość (praca prof. J. Charzewskiej i wsp.). Przede wszystkim zbyt wysoka była wartość energetyczna ich diet, zwłaszcza dużo energii pochodziło z tłuszczu, co niekorzystnie wpływało na wskaźniki lipidowe. Otyłość w tym wieku może powodować trudności z wykonywaniem codziennych czynności, związanych z aktywnością fizyczną, na co wskazują wyniki pracy badającej styl życia starszych kobiet (autorstwa dr E. Chabros i wsp.).

Wśród powikłań otyłości bardzo często wymienia się miażdżycę, a ryzyko jej rozwoju może zwiększać m.in. częstsze występowanie u otyłych zaburzeń aktywności fibrynolitycznej, co opisane zostało w pracy dr A. Jarosz i prof. G. Nowickiej. Z otyłością wiąże się też ryzyko rozwoju choroby refluksowej przełyku, co wykazały badania prezentowane w pracy prof. M. Jarosza i mgr A. Taraszewskiej.

W badaniach nad otyłością i jej powikłaniami coraz więcej uwagi poświęca się czynnikom genetycznym. W ten nurt wpisuje się praca (autorstwa mgr M. Włodarczyk i wsp.) oceniająca markery stanu zapalnego u chorych z zespołem metabolicznym, w której zaobserwowano wyższe stężenia fibrynogenu, białka C-reaktywnego (CRP) i molekuł adhezyjnych u nosicieli allela A w porównaniu z homozygotami GG genu dla fibrynogenu.

Czynniki genetyczne odgrywają rolę w ok. 25-40% przypadków otyłości, na co zwraca uwagę dr. M. Białkowska w artykule na temat czynników etiologicznych otyłości. Czynniki genetyczne wpływają m.in. na apetyt, podstawową przemianę materii, wydzielanie neuropeptydów i hormonów, funkcje komórki tłuszczowej, a także spontaniczną aktywność fizyczną. Wśród czynników środowiskowych sprzyjających rozwojowi otyłości obok nieprawidłowej diety i małej aktywności fizycznej coraz częściej wymienia się zaburzenia snu. Ostatnio pojawiły się także doniesienia naukowe świadczące o znaczeniu infekcji wirusowej w powstawaniu otyłości.

W innej z prac (autorstwa prof. M. Jarosz i wsp.) opisano znaczenie czynników środowiskowych w rozwoju nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży. Zwrócono uwagę na niewłaściwe nawyki żywieniowe zarówno dzieci, jak i rodziców, opuszczanie posiłków, łatwy dostęp do żywności typu fast food, słodyczy i napojów słodzonych, a także niski poziom aktywności fizycznej, poświęcanie dużej ilości czasu na oglądanie telewizji i siedzenie przy komputerze oraz zbyt krótki czas snu.

Otyłości towarzyszy większa umieralność, głównie z powodu chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i nowotworów złośliwych. W pracy poświęconej konsekwencjom otyłości (autorstwa prof. W.B. Szostaka i wsp.) zwrócono uwagę na wyniki ostatnio opublikowanych badań, które wykazały, że u osób otyłych wzrost umieralności proporcjonalny jest do względnej masy ciała. Podkreślono również, że konsekwencje zdrowotne są znacznie częstsze u osób z otyłością brzuszną, w odróżnieniu od otyłości udowo-pośladkowej.

W leczeniu nadwagi i otyłości podstawą postępowania jest ograniczenie wartości energetycznej diety oraz zwiększenie wydatku energetycznego. Ponieważ zalecenia te muszą być przestrzegane przez długi okres czasu, wielu pacjentom sprawia to trudności. Dlatego podejmowane są próby wprowadzenia nowych diet odchudzających (m.in. dieta proteinowa czy dieta niskowęglowodanowa), które jednak mogą mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia, o czym szerzej informuje artykuł prof. L. Kłosiewicz-Latoszek i prof. W.B. Szostaka.

Modyfikacja sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej jest podstawą leczenia otyłości również przy stosowaniu farmakoterapii i metod chirurgicznych, co zostało podkreślone w pracy dr W. Respondek dotyczącej zasad leczenia otyłości (praca dr W. Respondek).

Prace zamieszczone w niniejszym numerze „Postępów Nauk Medycznych” wskazują, jak poważnym problemem jest otyłość i jak trudna może być walka z tą chorobą. Tylko zintegrowane i konsekwentne działania w tym zakresie mogą przynieść spodziewane efekty.